Ngày 11-3, vị lãnh đạo tưởng chừng không ai đụng tới được của Philippines - cựu tổng thống Rodrigo Duterte - đã bị bắt ở Manila theo lệnh của Tòa án Hình sự quốc tế (ICC) với cáo buộc tội ác chống lại loài người.
Đến tối cùng ngày, truyền thông Philippines tiếp tục đưa tin ông Duterte đã được đưa lên máy bay để đến trụ sở ICC ở Hague (Hà Lan).
Bất chấp diễn biến trên, việc liệu ICC có thẩm quyền để xét xử ông Duterte hay không vẫn là câu hỏi chưa rõ lời đáp.
Cựu tổng thống Philippines Rodrigo Duterte tiếp tục thách thức các nỗ lực điều tra và bắt giữ ông trong phát biểu tại Hong Kong ngày 9-3 - Ảnh: AFP
"Tôi có tội gì? Tôi đã làm mọi thứ vì hòa bình và cuộc sống yên bình cho người dân Philippines.
Cựu tổng thống Philippines Rodrigo Duterte nói với đám đông tại Hong Kong hồi cuối tuần trước để vận động cho cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ sắp tới vào ngày 12-5 mà ông dự định sẽ tiếp tục tranh cử chức thị trưởng TP Davao.
Thách thức với ICC khi ra lệnh bắt ông Duterte
Theo thông báo của chính quyền Philippines, ông Duterte bị bắt tại thủ đô khi vừa từ Hong Kong trở về. Vụ việc diễn ra một ngày sau khi truyền thông địa phương tiết lộ Manila đã sẵn sàng giao nộp vị cựu lãnh đạo. "Ông ấy đang bị chính quyền giam giữ" - AFP dẫn thông báo của Văn phòng Tổng thống Ferdinand R. Marcos Jr.
ICC phát lệnh bắt sau cuộc điều tra về cái chết của hàng ngàn người trong "cuộc chiến với ma túy" trong thời gian ông Duterte làm thị trưởng TP Davao và sau đó là tổng thống Philippines.
Theo các nhóm hoạt động, ít nhất 30.000 người đã bị giết chết, chủ yếu là dân nghèo sống ở các thành thị, một số trẻ vị thành niên và những người chẳng liên quan gì đến buôn bán ma túy.
Trong lệnh bắt, các thẩm phán của ICC cho biết dựa trên bằng chứng do công tố viên đưa ra, họ tin rằng các vụ giết người do ông Duterte chỉ đạo là "lan rộng và có hệ thống".
Các chiến dịch đẫm máu, dù được nhiều người Philippines ủng hộ, vẫn gây phẫn nộ toàn cầu. Ông Duterte, sắp bước sang tuổi 80, phủ nhận có chiến dịch giết người nghiện và buôn ma túy, nhưng đã thường xuyên kích động bạo lực trong các phát biểu.
Khi tranh cử năm 2016, ông tuyên bố "hãy quên luật nhân quyền", và sau nhậm chức thì cam kết miễn truy tố cảnh sát. "Thấy con nghiện nào, cứ giết" - ông nói, khẳng định mình đã cứu nhiều gia đình và ngăn Philippines thành "nhà nước chính trị ma túy".
Vụ việc được đánh giá là thách thức lớn cho ICC khi bắt giữ ông Duterte. Sau khi kết thúc nhiệm kỳ vào năm 2022, hầu như không có ai dám động đến vị cựu tổng thống quyền lực này.
Trong bài phát biểu vào cuối năm ngoái, ông Duterte còn đố ai dám khiếu nại ông. Thậm chí chỉ vài phút trước khi bị bắt, ông vẫn tỏ ra thách thức. "Các người sẽ phải giết tôi trước nếu các người định liên minh với người nước ngoài da trắng", ông nói trong đoạn video do Đài GMA News của Philippines đăng.
Trong đoạn video phát từ căn cứ không quân Villamor sau khi bị đưa về đây, ông lớn tiếng chất vấn: "Tôi đã phạm luật nào và tội gì? Hãy chứng minh cho tôi thấy cơ sở pháp lý cho việc tôi ở đây". Trong tuyên bố sau đó, ông yêu cầu "nếu tôi phạm tội, hãy truy tố tôi ở tòa án Philippines" và khẳng định "chúng tôi hoàn toàn không có gì để mất".
Tranh cãi về thẩm quyền của ICC
Luật sư Salvador Panelo cho biết vụ bắt giữ là trái luật vì Philippines đã rút khỏi ICC dưới thời ông Duterte, và vì cảnh sát đã không cho ông được gặp luật sư. Lệnh bắt giữ "xuất phát từ một nguồn không hợp lệ là ICC - tổ chức không có thẩm quyền đối với Philippines".
Tuy nhiên, ICC khẳng định tòa vẫn có thẩm quyền trong vấn đề này vì cuộc điều tra của họ tập trung vào các vụ giết người xảy ra từ tháng 11-2011 đến 3-2019, khi ông Duterte nắm quyền ở Davao và làm tổng thống và Philippines vẫn là thành viên của ICC. ICC đã yêu cầu Tổ chức Cảnh sát hình sự quốc tế (Interpol), mà Manila vẫn là thành viên, thực hiện lệnh bắt.
Việc ông Duterte được đưa lên máy bay sang Hague được cho là động thái "đúng quy trình". Tờ New York Times dẫn nguồn tin cho hay ngay sau khi ông Duterte bị bắt, một chiếc máy bay đã chờ sẵn để đưa ông đi. Nhưng vấn đề vẫn chưa có câu trả lời chính xác là liệu Manila có thể trực tiếp giao ông Duterte cho ICC hay không, vì Philippines không còn là thành viên của tòa.
Trước khi ông Duterte bị đưa lên máy bay, trợ lý luật sư Kristina Conti của ICC cho biết ông Duterte có thể sẽ được chuyển đến một thành viên của tòa ở châu Á. Trong khi đó, nhóm pháp lý của cựu tổng thống cũng đã gấp rút hành động ở Tòa án tối cao Philippines nhằm ngăn chính quyền ông Marcos bắt tay với ICC.
Bức tranh chính trị ở Philippines đã xoay chiều sau những rạn nứt giữa gia tộc Marcos và Duterte thời gian qua. Sau khi nắm quyền nhờ liên minh với con gái ông Duterte là bà Sara Duterte, ông Marcos đã khẳng định sẽ không hợp tác với ICC.
Nhưng tình hình đã thay đổi khi Manila cuối năm ngoái âm thầm cho phép các điều tra viên của ICC vào Philippines và bắn tín hiệu sẵn sàng phối hợp với lệnh bắt. Cuối tuần trước, bà Claire Castro, phó lãnh đạo Văn phòng Truyền thông tổng thống, tuyên bố nếu Interpol "yêu cầu sự hỗ trợ cần thiết từ chính phủ thì họ có nghĩa vụ phải tuân theo".
Nhà khoa học chính trị người Philippines Richard Heydarian cho biết chính quyền Philippines đã bắt giữ vị cựu lãnh đạo ngay tại sân bay, thay vì để vụ việc diễn ra thông qua tòa án địa phương, để "tránh hỗn loạn chính trị".
Những người ủng hộ ông Duterte hy vọng có thể tổ chức các cuộc biểu tình phản đối và áp dụng nhiều chiến thuật trì hoãn khác nhau... nhằm kéo dài tiến trình xử lý cho đến khi lệnh bắt giữ không còn hiệu lực - ông phát biểu.
Tuy nhiên chưa rõ liệu ông Marcos có đi xa đến mức đưa người tiền nhiệm ra trước vành móng ngựa ở Hague hay không. Vụ việc gây chia rẽ dữ dội giữa những người ủng hộ và chỉ trích ông Duterte cũng như những tranh cãi về lệnh bắt hoặc các bước tiếp theo./.
Nguồn: Trần Phương/tuoitre.vn
